اختلال پردازش حسی (SPD) وضعیتی است که در آن مغز در دریافت و پاسخ به اطلاعاتی که از طریق حواس وارد می شود، مشکل دارد. این اختلال که قبلاً به عنوان اختلال یکپارچگی حسی نامیده می‌شد، بر نحوه پردازش اطلاعات حسی (محرک‌ها) توسط مغز تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود بیمار نسبت به برخی محرک‌ها بیش از حد حساس باشد، کمتر پاسخگو باشد یا هر دو. این مرور جامع به جزئیات SPD، از جمله علل، علائم، تشخیص و روشهای درمانی آن می‌پردازد.
اختلال پردازش حسی در حال حاضر به عنوان یک تشخیص پزشکی متمایز در بسیاری از متون پزشکی استاندارد، از جمله راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) طبقه بندی نشده است. با این حال، به طور گسترده توسط کاردرمانگران و سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی که با افراد آسیب دیده، به ویژه کودکان کار می کنند، شناخته شده است.
انسان دارای چندین سیستم حسی است:
- بینایی
- شنوایی
- لمسی
- بویایی
- چشایی
- دهلیزی (تعادل و جهت گیری فضایی)
- حس عمقی (حس وضعیت بدن و حرکت)
SPD می تواند یک، برخی یا همه این سیستم ها را تحت تاثیر قرار دهد و بسته به اینکه کدام سیستم تحت تاثیر قرار گرفته است، منجر به علائم متفاوتی شود.
بیشتر بخوانید : اتاق تاریک کاردرمانی در کرمانشاه
علل اختلال پردازش حسی
علت دقیق SPD به خوبی شناخته نشده است، اما تحقیقات نشان می دهد که احتمالا چند عاملی است. برخی از عوامل موثر عبارتند از:
عوامل ژنتیکی: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد SPD می‌تواند در خانواده‌ها ایجاد شود، که نشان‌دهنده یک استعداد ژنتیکی بالقوه است.
عوارض دوران بارداری و زایمان: عوارض دوران بارداری یا هنگام تولد، مانند زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، یا قرار گرفتن در معرض مواد مخدر و الکل قبل از تولد، می تواند خطر ابتلا به SPD را افزایش دهد.
عوامل محیطی: تجربیات اولیه دوران کودکی، مانند تحریک حسی ناکافی یا محرومیت شدید حسی، ممکن است در ایجاد SPD نقش داشته باشد.
شرایط عصبی: کودکان مبتلا به سایر اختلالات رشدی، به ویژه اختلال طیف اوتیسم (ASD)، احتمال بیشتری دارد که علائم SPD را نشان دهند. این اتفاق همزمان یک مبنای عصبی مشترک احتمالی را نشان می دهد.
علائم اختلال پردازش حسی
SPD به روش های مختلفی ظاهر می شود که می توان آنها را به طور کلی به سه الگو طبقه بندی کرد:
اختلال تعدیل حسی (SMD): این شامل مشکل در تنظیم پاسخ به محرک های حسی است. SMD را می توان بیشتر به موارد زیر تقسیم کرد:
حساسیت بیش از حد حسی (SOR): واکنش بیش از حد به محرک های حسی (مانند صداهای بلند، نورهای روشن).
کم‌پاسخگویی حسی (SUR): عدم واکنش به محرک‌های حسی (مثلاً عدم توجه به درد یا تغییرات دما).
جستجوی حسی (SS): به دنبال تحریک حسی بیش از حد (به عنوان مثال، لمس مداوم اشیا، نیاز به حرکت).
اختلال حرکتی مبتنی بر حس (SBMD): این اختلال بر مهارت های حرکتی فرد تأثیر می گذارد و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- دیسپراکسی: مشکل در برنامه ریزی و اجرای وظایف حرکتی.
- اختلال وضعیتی: تعادل و هماهنگی ضعیف.
اختلال تمایز حسی (SDD): مشکل در تمایز بین محرک های حسی مختلف، که می تواند یک یا چند حواس را تحت تاثیر قرار دهد.
روش های درمانی
درمان اختلال پردازش حسی به شدت فردی است و بر بهبود توانایی فرد مبتلا برای پردازش اطلاعات حسی و عملکرد موثر در زندگی روزمره تمرکز دارد. رویکردهای درمانی کلیدی عبارتند از:
کاردرمانی (OT)
کاردرمانی سنگ بنای درمان SPD است. یک کاردرمانگر آموزش دیده در درمان یکپارچگی حسی با فرد کار خواهد کرد تا یک برنامه مداخله مناسب را ایجاد کند. این طرح ممکن است شامل موارد زیر باشد:
درمان یکپارچگی حسی (SI): این شامل فعالیت های بازیگوش و غنی از حس است که برای به چالش کشیدن سیستم های حسی کودک به روشی کنترل شده، ساختاریافته و تدریجی طراحی شده است. هدف کمک به مغز برای سازگاری و واکنش مناسب تر به محرک های حسی است.
برنامه حسی: برنامه حسی مجموعه‌ای از فعالیت های شخصی شده است که ورودی حسی مورد نیاز یک فرد را برای متمرکز ماندن و سازماندهی در طول روز فراهم می کند. این ممکن است شامل فعالیت هایی مانند پریدن روی ترامپولین، بازی با مواد بافت دار یا گوش دادن به موسیقی آرام بخش باشد.
کاهش سر و صدا و درهم ریختگی بصری: ایجاد یک فضای آرام و از نظر بصری نامرتب می تواند به افرادی که حساسیت بیش از حد حسی دارند کمک کند.
استفاده از ابزارهای حسی: ابزارهایی مانند پتوهای وزن دار، هدفون های حذف نویز یا اسباب بازی های فیجت می توانند ورودی حسی آرام بخش را ارائه دهند.
مداخلات رفتاری و شناختی
رفتار درمانی می تواند به افراد کمک کند تا راهبردهای مقابله ای را برای مدیریت چالش های حسی ایجاد و تقویت کنند. درمان شناختی رفتاری (CBT) می تواند به ویژه برای کودکان بزرگتر و بزرگسالان موثر باشد و به آنها کمک کند پاسخ های خود را به محرک های حسی درک و مدیریت کنند.
آموزش مهارت های اجتماعی
بسیاری از افراد مبتلا به اختلال پردازش حسی به دلیل چالش های حسی خود با تعاملات اجتماعی دست و پنجه نرم می کنند. آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند به آنها کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی و تعامل بهتری را ایجاد کنند و توانایی آنها را برای تعامل با همسالان و شرکت در فعالیت‌های گروهی بهبود بخشد.
